عزت نفس چیست و 6 راهکار افزایش آن

عزت نفس اصطلاحی در روانشناسی است که بازتاب ارزیابی یا برآورد یک فرد از ارزش‌های خود می‌باشد.

حرمت نفس به وسیله وولفولک ( 2005) اینگونه تعریف می شود: یک عمل عاطفی و کپسوله ای از ارزش یا بهایی که ما در ارزیابی از خود به خویش اختصاص می دهیم.

عزت نفس به احساس فرد نسبت به ارزشمندی و تأیید او نسبت به خودش مربوط است(ساسون،2007).

همچنین روزنبرگ (1965) براین اعتقاد بود که حرمت نفس به معنای یک سازه کلی، ارزشیابی فرد از خود را به منزله ی یک موجود انسانی شایسته و باارزش نشان می دهد.این که افراد نسبت به خود چگونه فکر می کنند، چقدر خود را دوست دارند و از عملکرد خود چه میزان راضی هستند. به عبارت دیگر عبارت است از: “نگرش مطلوب و نامطلوب نسبت به خود” .

عزت نفس واژه ای است که به احساس فرد نسبت به ارزشمندی و تأیید او نسبت به خودش مربوط است(بلاسکویچ،1991).

منظور از عزت نفس، میزان ارزشی است که شخص برای خود قائل می باشد.به طوریکه به پیشرفت های خود ببالد، احساس ارزشمند بودن کند، ناکامی ها و ناملایمات را به خوبی تحمل کند، برای پوشاندن کاستی ها و ضعف های خود دیگران را سرزنش نکند، رابطه ی صمیمانه و خوب برقرار کند، مثبت اندیش و امیدوار باشد، متکی به خویش باشد و خود را در هر شرایطی که هست بپذیرد و محترم بداند. این ویژگی ها از جمله نشانه های بارز عزت نفس پایدار است(یوسفی لویه، 1387).

عزت‌نفس یعنی باور و احساس من نسبت به خودم و ارزش های وجودی ام.

اهمیت عزت نفس بالا

عزت‌نفس از نظر بهداشت روانی و تعادل شخصیتی دارای اهمیت فراوانی است و در هرم نیازهای اساسی انسان بعد از نیازهای فیزیولوژیک، ایمنی، عشق و تعلق جای می گیرد. عزت نفس پایین تعادل و پویایی انسان را بر هم زده و بازدهی، کارآمدی، یادگیری و خلاقیت انسان را به طریقی منفی تحت تاثیر قرار می دهد و همواره با بیم و وحشت همراه است.

برعکس عزت نفس بالا با راهبردهای مقابله ای مثبت و سازنده، انگیزش بالا و حالات عاطفی مثبت رابطه دارد. اصطلاح عزت نفس با ارزشیابی ذهنی همراه است مبنی بر اینکه شخص با ارزش است یا برعکس شخصی است بد، ناشایست یا بی ارزش. بنابراین عزت نفس قسمت ارزشیابانه خودپنداره است.

عزت نفس به رشد و سلامت و طبیعی بودن فرد کمک می کند. بدون عزت نفس مثبت، رشد روانشناختی فرد متوقف می شود. در حقیقت عزت نفس مثل یک سیستم ایمنی آگاهانه عمل نموده و مقاومت و ظرفیت لازم برای زندگی فرد را فراهم می آورد. از سوی دیگر عزت نفس پایین، انعطاف پذیری فرد را در مقابل مشکلات کاهش می دهد. ع

زت نفس بالا با ویژگی های روانشناختی مطلوب مثل دقت ادراکی، سازگاری بهتر با سالمندی و انعطاف پذیری نقش جنسی رابطه دارد، از سوی دیگر عزت نفس پایین با نشانه های مرضی همبسته بوده و با بسیاری از مشکلات بهداشت روانی رابطه دارد و معمولا به آسیب های روانی منجر می شود.

عزت نفس از دو جزء تشکیل شده است:

• کارایی خود یعنی اعتماد به توانایی خود در فکر کردن، یادگیری، انتخاب، تصمیم گیری درست و توانایی خود در کنترل چالش ها و تغییرات.
• احترام به خود یعنی اعتماد به حق خود برای شاد بودن و اعتماد به اینکه پیشرفت، موفقیت، دوستی، احترام، عشق و رضایت مندی برازنده فرد است.

به عنوان مثال: اگر فردی در روبرو شدن با چالش های زندگی احساس بی کفایتی داشته باشد و به خود اطمینان نداشته باشد، تشخیص مشاور، کمبود اعتماد به نفس در این فرد خواهد بود. همین مطلب در مورد کسی که احترام به خود را از دست داده نیز صادق است، فردی که خود را شایسته دوست داشته شدن، مورد احترام قرار گرفتن و شاد بودن نمی داند و از بیان افکار، خواسته ها و نیازهای خود وحشت دارد از عزت نفس کمی برخوردار است.

بنابراین دو عنصر کارایی خود و احترام به خود بیانگر اهمیت و نیاز به عزت نفس در زندگی می باشند.

آنچه تعیین کننده عزت نفس است شیوه فکری هر فرد نسبت به خودش است. این مفهوم در اثر تجارب زندگی شکل می گیرد که این تجربه ها نیز همان شکست ها و موفقیت ها، تحقیرهای دیگران، پیشرفت ها، واکنش و احترام دیگران نسبت به ما به ویژه در دوران کودکی ست. تصویر ذهنی ما از خودمان نیز از همین تجربه ها شکل می گیرد.

این تصویرها برای ما حکم واقعیت دارند و عزت نفس ما را تشکیل می دهند و همین تصاویر ذهنی به ما می گویند در چه کاری می توانیم موفق یا ناموفق باشیم. در مقاله قبلی درباره چرا عزت نفس خوبی ندارم صحبت کردیم، برای مطالعه آن میتوانید کلیک کنید.

مبانی عزت نفس

همه مربیان، والدین و رهبران بر این باورند که جامعه باید پرورش دهنده افرادی با بهداشت روانی سالم و عزت نفس بالا باشد. چنین افرادی به دیگران احترام می گذارند، مسئولیت رفتار خود را می پذیرند، دارای ثبات شخصیتی هستند، نسبت به خود و توانایی هایشان احساس غرور می کنند، خودانگیخته هستند، توانایی رو به رو شدن با خطر مشکلات و حل آنها را دارند، دیگران را دوست دارند و دوست داشتنی هستند، در زندگی به دنبال چالش اند و هدف هایشان را دنبال می کنند. به عبارتی جامعه نیازمند افراد با عزت نفس بالاست، زیرا این افراد توانایی های خود را باور دارند و مسئول و قابل اعتماد می باشند.

عزت نفس به فرد قدرت، انرژی و انگیزه می بخشد، در فرد انگیزه ایجاد می کند و به او اجازه می دهد تا از موفقیت ها لذت ببرد و نسبت به آنها احساس غرور کرده و رضایت خاطر را تجربه نماید.

فرد با عزت نفس پایین به دنبال ارضای هدف های ثابت و بدون چالش است که خود عاملی برای ضعیف تر شدن عزت نفس است.

فردی که از عزت‌نفس بالا برخوردار است می تواند با دیگران ارتباطی اثربخش همراه با نشاط و خوشرویی برقرار کند. وی به دیگران احترام می گذارد و از خوشحالی آنها شاد می شود، چنین فردی دیگران را تهدیدی برای خودش نمی داند و احترام او نسبت به خودش، اساس احترام او به دیگران است.

احساس ارزش نسبت به خود با مهربانی، سخاوت، همکاری اجتماعی روحیه ی کمک های متقابل همبستگی مثبت دارد. کارکردن روی عزت‌نفس به عنوان هسته وجودی هر آدمی ضرورت دارد چون این هسته منبع تغذیه روح و عامل رشد و محصول دادن فرد در شرایط متفاوت است. اگر هسته را باور کنیم محصول خوبی ارائه می دهیم و زمانی می توان محصول داد که هسته درونی بارور شده باشد.

دنیای پیرامون ما دنیای بی ثباتی ست. هرچند ما برای رفع این بی ثباتی کاری از دست مان بر نمی آید اما با تقویت عزت نفس می توانیم دنیای درون مان را ثبات ببخشیم. اگر عزت نفس نداشته باشیم توانایی روبرو شدن با چالش های زندگی را نداریم و در زمینه روابط اجتماعی مان نیز در معرض آسیب قرار می گیریم.

ریشه عزت نفس

عزت نفس ریشه در کودکی فرد دارد، در واقع هر چقدر کودک در خانه و خانواده اش مورد احترام باشد و خواستنی و مورد قبول واقع شود، عمیقاً احساس کند که او را فقط بخاطر خودش نه رفتارش، نه درس خواندن یا نخواندن و نه خوبی و بدی اش می خواهند، احساس عزت نفس در کودک شروع به رشد میکند.

کودکی را تصور کنید که وقتی رفتار اشتباهی انجام میدهد، با واکنش سخت پدر و مادرش مواجه میشود و عمیقاً احساس میکند بخاطر این رفتار دیگر او را دوست نخواهند داشت؛ همچنین از والدینش هم، چنین جمله ایی را بسیار زیاد میشنود که «چون کودکی بد بودی دیگر دوستت ندارم»؛ این شروع لغزش عزت نفس در کودکان است.

وقتی کودک احساس کند پذیرش او از طرف خانواده اش فقط دلیل رفتاری دارد و نه وجود کامل خودش، عزت نفس و حرمت نفسش پایین می آید.

بنابراین به مرور با انجام هر رفتاری، شروع به سرزنش خودش میکند و مدام احساس بی ارزشی، کم اهمیتی و خواستنی نبودن را تجربه میکند. این افراد هیچگاه نمی توانند به خود و حتی ظاهرشان خشنود باشند و مدام در سرشان جملاتی نظیر ملال آور،کم ارزش و غیر جذاب می شنوند و خودشان را پایین تر از همه می دانند.

سوء استفاده جسمی، جنسی یا عاطفی ممکن است بارزترین و آشکارترین دلایل پایین بودن عزت نفس باشد. مجبور شدن به ماندن در یک موقعیت خاص می تواند به عزت نفس فرد در کودکی آسیب بزند. به کودک یاد دهید که به هر کسی اعتماد نکند و تربیت جنسی او را شروع کنید. از دیگر عوامل ریشه ای عزت نفس پایین می توان به بداخلاقی و تندی پدر و مادر اشاره کرد که اجازه صحبت کردن و نظر دادن را به فرزندشان نمی دهند.

مهم ترین عوامل تاثیرگذار بر عزت نفس فرد، خانه و مدرسه است. بنابراین میزان عزت نفس معلم و والدین بر عزت نفس کودک تاثیر خواهد گذاشت.

روش های افزایش عزت نفس

اساس شکل گیری شخصیت و رفتار در انسان عزت‌نفس اوست. بنابراین به نظر می رسد تجربه های ما در زندگی بر تقویت عزت‌نفس تاثیر می گذارد. این عزت نفس قابل تغییر است و هیچ کس نمی تواند بگوید برای این تغییر جوان یا پیر است!

افزایش عزت نفس امری دشوار است اما ناممکن نیست. بهترین شروع برای افزایش عزت نفس این است فکرکردن به ویژگی هایی ست که از وجود آنها احساس سربلندی و خوشحالی می کنیم.

شش شیوه افزایش عزت نفس (ناتالین براندن)

• زندگی آگاهانه: به واقعیت احترام بگذاریم، آمادگی روبرو شدن با پیامدهای کاری که انجام داده ایم را داشته باشیم، صادقانه واقعیت را بپذیریم و با اراده هر چه تمام تر با آن روبه رو شویم حتی اگر برایمان دردناک باشد.
• پذیرش خود: یعنی قبول مسئولیت نسبت به احساسات، افکار و عمل خود بدون شانه خالی کردن، تکذیب یا انکار آنها و همچنین بدون طرد خود. اگر خودمان را همان گونه که هستیم بپذیریم هیچگاه خودمان را به محاکمه نمی کشیم زیرا پذیرش خود باعث می شود به شکل بی طرفانه دیدگاه های متفاوت و پس خوراندهای بسیار مهم نسبت به خودمان را بدون احساس خصومت و دشمنی با دیگران از آنان بشنویم.
• مسئولیت پذیری نسبت به خود: همه ی ما انتخاب ها و عمل مان را کنترل می کنیم و هر یک از ما مسئول زندگی و احساس خودمان برای دست یابی به هدف هایمان هستیم و برای تحقق اهداف مان به همکاری دیگران نیز نیازمندیم. پذیرش آنچه گفته شد ما را یاری می کند تا ارزش های خود را تغییر دهیم و پرسش چه کاری باید انجام شود؟ را جایگزین چه کسی مقصر است؟ کنیم.
• ابراز وجود: برای ابراز وجود لازم است در تعامل با دیگران، خودمان باشیم و سعی نکنیم خود را آنچه نیستیم جلوه دهیم. در عین احترام به ارزش ها و شخصیت خودمان، ارزشهای جامعه را نیز محترم بشماریم. تلاش نکنیم برای اجتناب از عدم تأیید دیگران حقیقت را انکار کنیم. از ارزشها و باورهای خود به شیوه ای متناسب با موفقیت دفاع کنیم.
• زندگی هدفمند: این زندگی مستلزم شناخت و تعیین هدف های درازمدت و کوتاه مدت زندگی و فعالیت های لازم برای دستیابی به این هدف هاست و باید با توجه به توانمندی های خود شیوه دستیابی به این اهداف را بررسی نمود. پس از تعیین رفتاری هدفمند باید پیامدهای رفتار خود را نیز مورد بررسی قرار داد و در صورت لزوم دوباره طرح جدیدی برنامه ریزی نمود.
• همخوانی فرد: همخوانی یعنی یکی بودن دانسته ها، گفتار و عمل با یکدیگر، بازگو کردن حقیقت، احترام و تعهدات، به کارگیری ارزشهای مورد احترام در عمل، خوشرو بودن با دیگران و خواستن خیر و صلاح آنها. وقتی به ارزشهای خود خیانت کنیم در واقع به ذهن خودمان خیانت کرده ایم و در این میان به طور قطع عزت نفس ما کمتر می شود.

ریشه های تجلی عزت‌نفس

• زمینه ی اجتماعی: شخصی که نیازهای اجتماعی اش برآورده شود احساس خوبی در این زمینه خواهد داشت.
• زمینه ی تحصیلی: مبتنی بر میزان ارزشی است که فرد به عنوان یک دانش آموز یا دانشجو برای خود قائل است. اگر پیشرفت تحصیلی خوبی با توجه به معیارهای مورد قبول جامعه داشته باشد از عزت‌نفس تحصیلی برخوردارست.
• زمینه ی خانوادگی: فردی که احساس کند عضو با ارزش برای خانواده اش است و از محبت و احترام ویژه اعضای خانواده بهره ببرد از عزت‌نفس بالایی در این زمینه برخوردار است.
• تصور جسمانی: مربوط به ویژگی های جسمانی و توانایی های بدنی و ترکیب آنهاست. نوعا دختران به خصوصیات بدنی و پسران به توانایی و قدرت جسمی اهمیت می دهند.
• زمینه کلی: بیشتر ارزیابی کلی از خود یا خویشتن است و اساس آن ارزیابی فرد از خودش در همه زمینه ها می باشد.

سه مورد مهم در سلامت عزت‌نفس

• در دل ترسها وارد شدن
• استمرار در هدف
• ذهن پرسشگر

“حلقه گمشده عزت نفس من این است که من خودم را دوست بدارم و به خودم احترام بگذارم”

ارکان عزت نفس

• مثبت باشید: اگر ذهن منفی اندیش داشته باشیم نمی توانیم به احساس خوبی برسیم. یکی از راههای مثبت اندیشی احترام گذاشتن به دیگران است و چگونگی آن است. آدمهای منفی به قسمت ناخوب هر چیز یا شخصی نگاه می کنند فقط معایب را می بینند از هوش شان برای یافتن نکات منفی استفاده می کنند. آنها در مسیر خودسازی قرار ندارند و آموزش ندیده اند و با ناآگاهی هوش و فراست الهی خود را نیز سرکوب می کنند. این افراد دوستان خوبی برای آنان که می خواهند عزت‌نفس سالم داشته باشند، نیستند!
• مهربان باشید: می توانیم با مهربانی و عشق ورزیدن به کل دنیا و جهان هستی خدمت کنیم. یادمان باشد که نحوه برخورد این چنینی ما با مسائل دیگران تأثیر انعکاس آینه را دارد و این قانون به ما بر می گردد. بدخواه، خودخواه و بی احساس نباشیم. احساس خوبی نسبت به دیگران داشته باشیم، اینکه برای آنها بد نخواهیم خود بزرگترین کمک در دادن حس خوب به آنهاست.
• صادق باشید: احساس راستی و صداقت زیربنای عزت نفس است. حتی به شوخی هم تظاهر نکنیم و دروغ نگوییم تا در آرامش زندگی کنیم. یادمان باشد اگر در زندگی دروغ گفتیم الفبای عزت نفس را یاد نگرفته ایم!
• مولد و سودمند باشید: وقتی کار مفیدی انجام نمی دهیم رسیدن به احساس خوب در قبال خودمان سخت می شود. مولد و سودمند بودن، یادگیری و برنامه ریزی برای دست یابی به عزت نفس را به ممکن می سازد.
• خودپذیری: بدون خودپذیری عزت نفس وجود خارجی پیدا نمی کند و روابط این دو به شدت تنگاتنگ است. متوجه تفاوت این دو باشید، عزت نفس را ما تجربه می کنیم اما خودپذیری کاریست که انجام می دهیم. خودپذیربودن یعنی در جانب خود قرار گرفتن، در تأیید خود حرف زدن، برای خود بودن. خودپذیر که باشیم میگوییم من زنده ام و آگاهی لازم را دارم.

یادمان باشد عزت نفس در اعماق وجود انسانها حضور دارد و چیزی نیست که دیگران بتوانند آن را به ما بدهند.